Yapay zeka ile “engeller” ortadan kalkıyor!

Engelsiz Çeviri Kurucusu Özer Çelik: “Yapay zeka desteğiyle geliştirdiğimiz çözümler sayesinde, işitme engelli bireylerin yaşadığı bütün dijital erişilebilirlik problemlerini ortadan kaldırıyoruz.”

Engelsiz Çeviri Kurucusu Özer Çelik, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Matematik Bilgisayar bölümünde öğretim görevlisi olarak çalışıyor. Üniversitede işitme engelli insanlarla yaşadığı iletişim problemlerine çözüm arama düşüncesiyle Engelsiz Çeviri’yi kuran Çelik ve ekibi, bugün Türkiye’deki 3 milyon ve dünyadaki diğer işitme engelli bireylerin hayatını kolaylaştırmak için çalışmalarına devam ediyor.

Özer Çelik ile teknolojinin hangi ihtiyaçlara hizmet ettiğini, Engelsiz Çeviri’de birçok engelli bireye nasıl fayda sağlandığını konuştuk…

Engelsiz Çeviri fikrinin ortaya çıkış hikayesini de dinlemek isteriz…
Kurumda beraber çalıştığımız bir işitme engelli arkadaşımız ile iletişim kurmakta oldukça zorlanıyorduk. İletişim problemlerini nasıl çözebiliriz; günümüzde artık her şey dijitale döndü, bu insanlar dijital platformlarda bilgi ve hizmete nasıl erişecek; yaşanan problemleri çözmeye teknoloji yardımcı olur mu; yapay zeka bu sorunu çözülebilir mi diye düşünürken, doktora tezimde yapay zeka tekniğiyle işitme engelli bireyler için uzaktan iletişim sistemi çalışmaya başladım. Bu sistem için çalışırken işitme engelli bireylerin yaşadıkları dijital erişilebilirlik problemlerinin ciddiyetini fark ettim ve sistemi daha kapsamlı hale getirmek istedim ve bugünkü Engelsiz Çeviri ortaya çıktı. Yani aslında Engelsiz Çeviri, yaşanan iletişim problemi üzerine düşünülerek çözüm arama yolunda hayatına başlayıp, tez projesi olarak yoluna devam etmiş ve hayata geçmiş çalışmaların bir sonucudur. Bugün yapay zeka desteğiyle geliştirdiğimiz çözümler sayesinde, işitme engelli bireylerin yaşadığı bütün dijital erişilebilirlik problemlerini ortadan kaldırıyoruz.

Girişiminiz sosyal sorumluluk yönüyle, şüphesiz işitme engelli bireylerin büyük bir ihtiyacına yanıt veriyor. Bu sorumluluk bilincini daha da görünür kılmak adına kurumlara ve kişilere nasıl bir çağrıda bulunmak istersiniz?
Biz engelli bireyler için yapılan çalışmaları sosyal sorumluluk projesi olarak görmüyoruz. Karşılaştığımız en büyük problemlerden biri bu aslında. Yapılan tüm bu çalışmaların insani bir hak olduğunu savunuyoruz. Nasıl ki engeli bulunmayan bireyler bilgiye, hizmete, video içeriklerine kolayca erişebiliyorlarsa, engelli bireylerin de kolayca erişebilmesi gerektiğini savunuyoruz ve çalışmalarımızı bu yönde geliştiriyoruz. 

Engelli bireylerin dijital erişilebilirlikte problem yaşadıkları ile ilgili bir farkındalık var aslında evet ama hem bilgi hem de bakış açısı olarak eksiklikler var. Mesela Türkiye’de yaşayan yaklaşık 3 milyon işitme engelli birey var ve bu hiç de azımsanacak bir sayı değil. Bunun yanında, bir de yaptığımız araştırmalara göre de işitme engelli bireylerin %50’si okuduğunu anlamakta zorlanıyor. Biz kurumlarla veya kişilerle görüşürken bunları söylediğimiz zaman çok şaşırıyorlar. Bu insanlar görüyor, okula gidiyor, nasıl okuduklarını anlamıyorlar diye soruyorlar. Bunun en büyük ve ilk sebebi ana dillerinin işaret dili olması. İşitme engelli bireyler ailelerinden ilk önce işaret dilini öğreniyorlar, dolayısıyla ana dilleri işaret dili. Türkçe ise sonradan öğrendikleri bir dil konumunda, onlar için ikinci dil. Bunun dışında işitme engelli bireyler bazı bölgelerde işaret dili çeviri desteği olmadan eğitim görmek zorunda kalıyorlar, eğitim sistemlerimiz farklı. Türkçeyle Türk işaret dilinin gramer yapıları farklı, Türkçe sondan eklemeli bir dil iken, işaret dilinde ekler yok ve kelimeler mastar halde kullanılıyor. Türk işaret dili sözlüğü, Türkçe kadar zengin bir sözlüğe sahip olmadığı için de Türkçe’de yer alan bazı kelimeler işaret dili sözlüğünde olmayabiliyor. Dolayısıyla okuduklarını tam olarak anlamıyorlar veya cümle içerisinde anladıkları kelimeler varsa onlarla bütün cümlenin anlamını çıkarmaya çalışıyorlar ama bu da çok sağlıklı olmuyor ne yazık ki.

Dediğim gibi bir farkındalık var, kurumlar/kuruluşlar bazı çalışmalar yapıyor ama bunlar da çoğu zaman sürdürülebilir olmuyor. Bir diğer önemli problem de bu. Kurumlar farkındalık oluşturmak için festivaller düzenliyor veya etkinlikler yapıyor ama o kadar. Daha sonrasında bu konunun üzerine düşüp bunu devam ettirmiyorlar. Çalışmalar senede bir veya iki kere yapılıyor ve bitiyor. Bu bağlamda kurumlara, kişilere öncelikle şunu söylemek isterim. Günlük hayatta belki çok fazla işitme engelli bireyle karşılaşmıyor olabilirler. Fakat ülkemizde 3 milyon işitme engelli birey yaşıyor. Öncelikli olarak bu bireylerin fark edilmesi gerekiyor. Daha sonrasında işitme engelli bireylerin okuduğunu anlamada ve bundan kaynaklı olarak dijital erişilebilirlikte ne kadar zorlandıklarının fark edilmesi, çalışmaların buna göre geliştirilmesi ve yapılan bu çalışmaların sürdürülebilir olması gerektiğini vurgulamak istiyorum.

Engelsiz Çeviri’de nasıl bir teknoloji altyapısı kullanıyorsunuz? Hangi teknolojiler çözümlerinize nasıl kolaylık sağlıyor?
İşaret dili çeviri sistemlerimizi tamamen yapay zeka destekli geliştirmekteyiz ve tek bir JavaScript kodu yardımı ile web sitelerine entegresini sağlamaktayız. Sistemlerimiz bulut tabanlı çalıştığı için entegre edildiği web sitelerinde herhangi bir yavaşlama veya kurumların sistemlerini ve kurumların sistemlerinde kayıtlı kişilerin kişiler verilerini tehlikeye atacak bir duruma sebep olmamaktadır. 

Burada kısaca çözümlerimizden de bahsetmek isterim. Web işaret dili eklentisi, PDF işaret dili eklentisi, video işaret dili eklentisi ve basılı materyal erişilebilirlik sistemi olmak üzere 4 farklı yapay zeka destekli işaret dili çeviri sistemimiz bulunmakta. Web işaret dili eklentisi ve PDF işaret dili eklentisinde JavaScript kodunu web sitesine veya PDF’lere entegre edip aktifleştirdiğiniz zaman web sitesinde ve PDF’te yer alan bütün cümleler tıklanabilir hale geliyor ve tıklanan cümleler anlık olarak işaret diline çevriliyor. İçerikler değişse, yeni metinler eklense bile kurumların bize herhangi bir metin iletmesine gerek kalmıyor. Yapay zeka, yeni eklenen metinleri veya cümleleri otomatik olarak algılıyor ve anlık olarak cümleleri işaret diline çevirmeye devam ediyor. Video işaret dili eklentisinde, altyazı dosyasına sahip videolara entegre edilen ve aktifleştirilen JavaScript dosyası ile videolarda altyazıyı açıp kapatma seçeneğinin olması gibi bu sefer işaret dili çevirisini açıp kapatma işlemi yapılabiliyor. İşaret dili çevirisini aktifleştirdiğiniz anda ise yapay zeka altyazıları senkronize bir şekilde işaret diline çevirmeye başlıyor.

Son olarak da basılı materyal erişilebilirlik sistemi. Burada basılı halde bulunan dergi, gazete, kitap, broşür gibi materyallerin işaret dili çevrilmesini sağlıyoruz. Sizlere üyelik oluşturduğumuz panel üzerinden basılı materyal üzerinde yazan metinleri sisteme giriyorsunuz ve sistem sizlere bir QR kod oluşturuyor. Bu QR kod akıllı cihazlarla okutulduğu anda ise basılı materyal üzerine yer alan ve sisteme girilen metinler akıllı cihazlarda işaret diline çevrilmeye başlıyor. 

Yapay zeka destekli geliştirdiğimiz işaret dili çeviri sistemlerimizin kurumlara ve işitme engelli kullanıcılara da birçok faydası var elbette ki. İşitme engelli bireyler açısından düşünürsek, işitme engelli bireylere bilgi ve hizmete kendi anadillerinde ve engeli bulunmayan bireyler gibi eşit ve engelsiz şekilde erişebilmelerini sağlıyoruz. Kurumlar açısından düşünürsek de hizmetlerinin sürdürülebilir şekilde erişilebilir olmasını, 3 milyon işitme engelli bireyin potansiyel müşterileri olması açısından daha fazla kişiye erişebilmelerini ve daha fazla gelir elde edebilmelerini sağlıyor ve sistemimiz herhangi bir prodüksiyon gerektirmediği için de kurumların zaman ve maliyet kayıplarının önüne geçmelerine yardımcı oluyoruz.

Girişimcilik üzerine de konuşalım. Bu yolculukta karşılaştığınız en büyük zorluk ne oldu ve bu zorluğu aşmak için neler yaptınız? İşi büyütmek ve geliştirmek için bir girişimci olarak sizce nasıl bir strateji izlenmeli
İşitme engelli bireylerin dijital erişilebilirlikte karşılaştıkları zorlukların, yaşadıkları problemlerin ve okuduklarını anlamadıklarının toplum ve kurumlar tarafından bilinmemesi en büyük problem aslında ve buna bağlı olarak karşılaştığımız ilk zorluk, müşterilerin ve kurumların yaşanan problemlere ikna olmamasıydı. Bizim geliştirdiğimiz teknolojinin de bir örneğinin olmaması sebebiyle, geliştirdiğimiz

çözümlerin ihtiyacı karşılayıp karşılamadığını doğrulamada zorluk yaşadık. Tabi müşteri açısından baktığımız zaman onlar da haklılar. Gösterilebilecek bir örnek yok, yapay zeka kullanılıyor, teknik anlamda neler yapılıyor, güvenilir mi vb. derken onlar da ikna olmadılar. Bizler de bu zorluğu aşmak için işitme engellilerle, işitme engelli sivil toplum kuruluşlarıyla ve kodalarla işaret dili üzerine alanında uzmanlarla çalıştık ve hem teknik tarafta hem de yapay zeka çalışmalarına ağırlık vererek kafalarda oluşabilecek tüm soru işaretlerini gidermeye çalıştık.

İşi büyütme konusunda ilk stratejimiz, yaptığımız çalışmaların ihtiyaç olup olmadığını sahada doğrulatmak oldu. Bunu doğrulattıktan sonra yaptığımız çalışmalara olan güvenimizle beraber çözümlerimizi hızlıca sahaya sunduk ve görüşmelere başladık. Bununla beraber satışlar yapmaya başladık ve satış da tabi ki başarıyı getirdi. Ama asıl dönüm noktamız, sosyal girişimcilik alanında yatırım almamız oldu. 2019 yılında Şirket Ortağım Melek Yatırımcı Ağı’ndan aldığımız yatırım, odağımızı tamamen geliştirdiğimiz sistemlere çevirmemizi, çözümlerimizi daha iyi noktaya taşıyarak

geliştirmemizi ve sahaya sunmamızı sağladı. Şu an Türkiye pazarında işitme engelli bireylerin yaşadıkları problemleri fark eden ve çözümlerimizi kullanan büyük firmalar var. Farkındalığın artması ve ihtiyacın anlaşılmasıyla beraber iş ortaklarımızın sayısı da artıyor. Yani aslında süreç öncelikle problemi ve buna bağlı olarak ihtiyacı belirlemekle başlıyor. İhtiyaç belirlendikten sonra ihtiyaca yönelik çözümleri oluşturmak, iş takibi yapmak, doğru kişilerle iletişim kurmak, doğru yerlere başvuru yapmak ve pes etmemek bu işin püf noktaları diyebilirim.

Engelsiz Çeviri olarak yeni kilometre taşlarınız neler olacak?
Engelsiz Çeviri şu an Türkiye’de çok güzel işler yapıyor. Çok iyi firmalarla iş birliklerimiz var. Önceliğimiz Türkiye’de daha fazla farkındalık oluşturarak işaret dili çeviri sistemlerimizle daha fazla firmayla iş birliği yapmak. Bunun yanında her ülkenin işaret dili farklı olduğu için işaret dili çeviri sistemlerimizi bütün dünya dillerine entegre etmek istiyoruz. Bunun için 2023 yılında SignforDeaf markasını kurduk ve globale açılmak için çalışmalarımıza başladık. Şu an Amerikan, İngiliz, Fin ve Arap işaret dilleri için çalışmalar yapıyoruz ve önümüzdeki dönem itibarıyla da Avrupa ve MENA pazarına açılarak sistemimizi tüm dünya dillerinde kullanmayı amaçlıyoruz.